Qazaqstan Respublikasynyñ Memlekettik Eltañbasy
Eltañba – memlekettıñ basty rämızderınıñ bırı. Eltañba («gerb») terminı nemıstıñ «erbe» (mūra) degen sözınen şyqqan. Memlekettıñ mädeni jäne tarihi dästürın beineleitın simvoldyq mänı bar üilesımdı pışınder men zattardyñ mirastyq erekşelık belgısın bıldıredı.
Qazırgı Qazaqstan aumağyn mekendegen qola däuırınıñ köşpendılerı keiın grafikalyq ūğymy «tañba» dep atalğan erekşe simvol-totem arqyly özderın tanytqanyna tarih kuälık etıp otyr. Alğaş ret būl termin Türık qağanaty tūsynda qoldanyla bastağan.
Egemendı Qazaqstannyñ Eltañbasy 1992 jyly resmi türde qabyldandy. Onyñ avtorlary – belgılı säuletşıler Jandarbek Mälıbekov pen Şot-Aman Uälihanov.
Qazaqstan Respublikasynyñ Memlekettık eltañbasy döñgelek nysandy. Būl – Ūly dala köşpendılerı airyqşa qaster tūtqan ömır men mäñgılıktıñ simvoly.
Memlekettık eltañbanyñ ortalyq geräldikalyq elementı – kögıldır tüs aiasyndağy şañyraq (kiız üidıñ joğarğy kümbez tärızdı bölıgı) beinesı. Şañyraqty ainala kün säulesı sekıldı tarağan uyqtar şanşylğan. Şañyraqtyñ oñ jağy men sol jağyna añyzdardağy qanatty pyraqtar beinesı ornalastyrylğan. Joğarğy bölıgınde – kölemdı bes būryşty jūldyz, al tömengı bölıgınde «Qazaqstan» degen jazu bar. Jūldyzdyñ, şañyraqtyñ, uyqtardyñ, añyzdardağy qanatty pyraqtardyñ beinesı, sondai-aq «Qazaqstan» degen jazu – altyn tüstes.
Kök kümbezın eske salatyn jäne Eurazia köşpendılerınıñ dästürlı mädenietınde tırşılıktıñ negızgı bastauynyñ bırı bop sanalatyn şañyraq – kiız üidıñ basty jüie qūrauşy bölıgı. Respublikanyñ Memlekettık eltañbasyndağy şañyraq beinesı – elımızdı mekendeitın barlyq halyqtardyñ ortaq qonysynyñ, bırtūtas Otanynyñ simvoly. Şañyraqtyñ myqtylyğy men berıktıgı onyñ barlyq uyqtarynyñ senımdılıgıne bailanystylyğy sekıldı, Qazaqstanda baqytqa jetu ärbır azamattyñ aman-esendıgıne bailanysty.
Añyzdağy qanatty tūlparlar Memlekettık eltañbadağy özektı geräldikalyq element bolyp sanalady. Bağzy zamandağy tūlpar beinesı batyldyqty, senımdılıktı jäne erık küşın tanytady. Pyraqtyñ qanaty Qazaqstannyñ köpūltty halqynyñ quatty jäne güldengen memleket qūru turaly ğasyrlar boiğy tılegın añğartady. Olar – şynaiy oi-arman men ūdaiy jetıluge jäne jasampaz damuğa ūmtylystyñ körınısı. Sonymen qatar, arğymaqtyñ altyn qanattary altyn masaqty eske salady, qazaqstandyqtardyñ eñbeksüigıştıgın jäne elımızdıñ materialdyq igılıgın tanytady.
Ötken ğasyrlarda müiız köşpendılerdıñ tabynuşylyq ğūryptarynda, sonymen qatar, jauyngerlık tudyñ ūşyna ornatu üşın belsendı paidalanylğan. Köktıñ syiyn, jerdıñ igılıgın, joryqtyñ jeñısın ärtürlı januarlardyñ müiızı arqyly beineleu köptegen halyqtardyñ simvoldyq kompozisialarynda eleulı oryn aldy. Sondyqtan molşylyq äkeletın müiızı bar qanatty tūlpar semantikalyq jäne tarihi tüp-tamyry tereñ mañyzdy tipologialyq obraz bolyp sanalady.
Respublikanyñ Memlekettık eltañbasyndağy tağy bır detäl – bes būryşty jūldyz. Būl simvoldy adamzat ejelgı zamannan berı paidalanyp keledı, ol adamdardyñ aqiqat säulesıne, barlyq igı añsarlarğa jäne mäñgılık qūndylyqtarğa degen ūdaiy ūmtylysyn bıldıredı. Memlekettık eltañbada jūldyzdyñ beinelenuı qazaqstandyqtardyñ älemnıñ barlyq halyqtarymen yntymaqtastyq pen serıktestık ornatuğa niettı el boluğa degen talpynysyn tanytady. Qazaqstan tūrğyndarynyñ jüregı men qūşağy bes qūrlyqtyñ ökılderı üşın qaşanda aşyq.
Eltañbada qoldanylğan negızgı tüs – altynnyñ tüsı. Būl – bailyqtyñ, ädıldıktıñ jäne keñpeiıldılıktıñ simvoly. Sonymen qatar, kögıldır aspan tüstes tudyñ tüsı altynnyñ tüsımen üilesım tauyp, aşyq aspan, beibıtşılık jäne baquat tırşılık ūğymdaryn tanytyp tūr.
